برخی از عواملی که موجب دست‌یابی به شرح صدر و گشادگی سینه برای دریافت معارف الهی، و استفاده هرچه بهتر از آنها در ارتباط با مردم می‌شود، عبارت‌اند از:

1. یاد خدا: یکی از راه‌های دست‌یابی به شرح صدر، ذکر و یاد خدا است. قرآن کریم در این زمینه می‌‏فرماید: «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛[1] و دل‌هایشان با یاد خدا آرامش می‌یابد.

امام علی(ع) نیز ذکر را از عوامل مؤثر در شرح صدر اعلام کرده است: «الذکر یشرح الصدر»؛[2] ذکر و یاد خدا سینه را گشاده می‌کند.

2. معرفت و شناخت: اگر برای شخصی معرفت حقیقی حاصل شد؛ یعنی معارف الهی درقلب وی جای گرفت و از وسوسه‌های شیطانی خالی شد؛ آن شخص نسبتبه خدای متعال، به باور حقیقی می‌رسد که سبب رابطۀ شدید بین او و خدای سبحان می‌شود که در اصطلاح به آن «حبّ الهی» می‌گویند. دلی که محبت الهی در آن باشد، از نور الهی پر شده و به همان اندازه وسعت یافته و معارف بیشتری در آن جا گرفته و دوری او  از تیرگی‌ها بیشتر و بیشتر شده و ارتباط او با مردم نیز رنگ خدایی می‌گیرد.

شرح صدری که از معرفت و حبّ الهی به دست آید سبب می‌شود تا دل انسان جایگاه دوست شود و به چنان نورانیتی دست یابد که او را آماده‌ی رفتن به مراحل بالاتر کند و به عشق حقیقی که دربردارنده‌ی بالاترین معرفت است، برساند.

3. تدبر در قرآن: «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها»؛[3] آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌‌‌کنند، یا بر دل‌‌هایشان قفل نهاده شده است؟

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْکُم مَّوْعِظَة مِّن رَّبِّکُمْ وَ شِفَاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَ هُدًی وَ رَحْمَة لِّلْمُؤْمِنِینَ»؛[4] ای مردم، اندرزی از سوی پروردگارتان برای شما آمده، و درمان آنچه در سینه‌‏ها است، و هدایت و رحمت برای مؤمنان. شفای آنچه در سینه است.

4. دعا: یکی از عواملی که در ایجاد شرح صدر نقش مهم و اساسی ‌دارد، دعا کردن و درخواست از خداوند است. چنان‌که حضرت موسی(ع) از خداوند درخواست کرد:

«قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی»؛[5] گفت پروردگارا سینه‌ام را آماده (برای پذیرش مسئولیت رسالت و مشکلات آن) ساز».

5. تسبیح: «وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضیقُ صَدْرُکَ بِما یَقُولُونَ، فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ کُنْ مِنَ السَّاجِدینَ»؛[6] و به یقین ما می‌دانیم که سینه‌‏ات از آنچه آنها می‌گویند تنگ می‌شود. پس همراه با حمد و سپاس پروردگارت (او را) تسبیح و تقدیس کن و از سجده کنندگان باش.

از این آیات استفاده می‌شود که تسبیح و سجده به درگاه الهی باعث شرح صدر خواهد شد؛ چرا که خداوند به پیامبرش می‌فرماید برای آن‌که از استهزاء و سخنان انکارآمیز قوم خود افسرده خاطر هستى، به تسبیح و حمد خدای متعال بپرداز و با سجده در برابر او این اندوه از سینه‌ات زایل شده و شرح صدر خواهی یافت.

6. یاد مرگ و قیامت: اباذر از پیامبر(ص) سؤال کرد: چگونه انسان شرح صدر پیدا می‌کند؟ حضرت فرمود: هنگامی که نور به قلب انسان داخل شد، گسترده و باز می‌گردد. او پرسید: نشانه‌ی آن چیست؟ فرمود: نشانه‌ی آن توجه به قیامت و جدا شدن از سرای غرور و آماده گشتن برای استقبال از مرگ پیش از رسیدن آن است.[7]

[1]. رعد، 28.

[2]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، مصحح، حسنی بیرجندی، حسین، ص 32، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.

[3]. محمد، 24.

[4]. یونس، 57.

[5]. طه، 25.

[6]. حجر، 97، 98.

[7]. شیخ طوسی، محمد بن حسن‏، امالی، ص 532، قم، دار الثقافة، چاپ اول، 1414ق.