«قنوت» در لغت به معنای دوام اطاعت همراه با تواضع و فروتنی است.[1]

برخی از مفسران می‌گویند: اصل قنوت به معناى دعا، عبادت صلاة، و اطاعت استعمال شده است. و در آیات شریفۀ قرآن، تمام این معانى به مناسبت های مختلف، اراده شده است.[2]

واژه قنوت با تمام مشتقاتش در قرآن کریم 13 مرتبه در 12 آیه ذکر شده است که در این‌جا با ترجمه فارسی ذکر می‌شود.

1. «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ ...»؛^[3] آیا کسى که در اوقات شب در حال سجده و ایستاده به عبادت مشغول است و از آخرت می‌ترسد و امیدوار رحمت پروردگار خویش است، مانند از خدا بی‌خبران است.
2. «یا مَرْیَمُ اقْنُتی‏ لِرَبِّکِ وَ اسْجُدی وَ ارْکَعی‏ مَعَ الرَّاکِعینَ»؛^[4] اى مریم! براى پروردگارت عبادت و سجده کن، و با سایر رکوع‌کنندگان رکوع کن.
3. «الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحار»؛^[5] صابران و راستگویان و فرمان‌برداران و انفاق کنندگان و آنان که در سحرگاهان درخواست آمرزش دارند.
4. «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتینَ»؛^[6] همه نمازها و نماز میانه را مواظبت کنید و براى خدا مطیعانه بپاى خیزید.
5. «وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَیْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقاً کَریم»؛^[7] و هر کس از شما براى خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم کرد، و روزى پرارزشى براى او آماده کرده‌‏ایم.
6. «وَ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ»؛^[8] از آنِ او است هر چه در آسمان‌ها و زمین است، و همه فرمان‌بردار او هستند.
7. «وَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلٌّ لَهُ قانِتُون»؛^[9] گفتند خدا فرزندى برگزید! منزه است خدا از داشتن فرزند؛ بلکه آنچه در آسمان‌‏ها و زمین است، از آنِ او است و همه فرمان‌بردار اویند.
8. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ وَ اللاَّتی‏ تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبیلاً إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیًّا کَبیراً»؛^[10] مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به دلیل برتری‌هایى که خداوند براى بعضى نسبت به بعضى دیگر قرار داده است. و به جهت انفاق‌هایى که از اموالشان می‌کنند. و زنان صالح، زنانى هستند که متواضع‌اند، و در غیاب (همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده، حفظ می‌‏کنند. و آن دسته از زنان را که از سرکشى و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید! (و اگر مؤثر واقع نشد) در بستر از آنها دورى کنید! و (اگر هیچ راهى جز شدت عمل، براى وادار کردن آنها به انجام وظایفشان نبود) آنها را تنبیه کنید! و اگر از شما پیروى کردند، راهى براى تعدّى بر آنها نجویید! (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. (و قدرت او، بالاترین قدرت‌ها است.
9. «عَسى‏ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِداتٍ سائِحاتٍ ثَیِّباتٍ وَ أَبْکار»؛^[11] امید است که اگر او شما را طلاق دهد، پروردگارش به جاى شما همسرانى بهتر براى او قرار دهد، همسرانى مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه کار، عابد، هجرت ‏کننده، زنانى غیر باکره و باکره.
10. «إِنَّ إِبْراهیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ حَنیفاً وَ لَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکین»؛^[12] ابراهیم (به تنهایى) امّتى بود مطیع فرمان خدا خالى از هرگونه انحراف و از مشرکان نبود.
11. «إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاکِرینَ اللَّهَ کَثیراً وَ الذَّاکِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً»؛^[13] به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صبور و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه‏دار و زنان روزه‏دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانى که بسیار به یاد خدا هستند و زنانى که بسیار یاد خدا مى‏کنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظیمى فراهم ساخته است.
12. «وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتی‏ أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فیهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِکَلِماتِ رَبِّها وَ کُتُبِهِ وَ کانَتْ مِنَ الْقانِتی»؛^[14] و همچنین به مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگه‌داشت، و ما را از روح خود در آن دمیدیم او کلمات پروردگار و کتاب‌هایش را تصدیق کرد و از مطیعان فرمان خدا بود.

[1]. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودى، صفوان عدنان، ج 1، ص 684، دمشق، بیروت، دارالعلم الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[2]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 136، تهران، اسلام، چاپ دوم،  1378ش.

[3]. زمر، 9.

[4]. آل عمران، 43.

[5]. همان، 17.

[6]. بقره، 238.

[7]. احزاب، 31.

[8]. روم، 26.

[9]. بقره، 116.

[10]. نساء، 34

[11]. تحریم، 5.

[12]. نحل، 120.

[13]. احزاب، 35.

[14]. تحریم، 12.